Hoge concentratie restproduct HFO-koudemiddel in Noordpool-ijs
Regelmatig laait er een debat op over TFA’s, een afbraakproduct van HFO-koudemiddelen. Onlangs zijn sterk toegenomen concentraties van deze chemische verbindingen aangetroffen op de Noordpool.
Tekst: Bas Roestenberg
In 1987 werd in het protocol van Montreal afgesproken om CFK’s, chloorhoudende koudemiddelen die bij lekkage de ozonlaag aantasten, wereldwijd uit te bannen. Als alternatief werd in eerste instantie ingezet op HFK’s, tot bleek dat die de ozonlaag weliswaar met rust laten maar doorgaans een sterk broeikaseffect (dus: een hoge GWP-waarde) hebben. Ook deze middelen worden daarom afgebouwd, wat bijvoorbeeld heeft geresulteerd in de F-gassenverordening.
Afbraakproduct van HFO’s
Bij sommige toepassingen hebben HFO’s een opmars gemaakt als alternatief voor HFK’s. HFO’s hebben een zeer laag GWP en leveren bij lekkage dus een kleine bijdrage aan het broeikaseffect. De laatste jaren wordt bij deze categorie koudemiddelen echter op een ander mogelijk probleem gewezen: een afbraakproduct ervan is TFA (trifluorazijnzuur), een stof die vanuit de atmosfeer als een soort zure regen neerdaalt en de kwaliteit van met name het oppervlaktewater zou aantasten. Voor- en tegenstanders hebben een fel debat gevoerd over de mogelijke schadelijke gevolgen, maar hard bewijs is er niet voor geleverd.
IJsmonsters op Antarctica
De kans bestaat dat de discussie over TFA’s binnenkort weer oplaait. Canadese onderzoekers hebben onlangs ijsmonsters van de afgelopen tientallen jaren op de Noordpool geanalyseerd en ontdekten daarbij dat de concentratie PFCA’s (perfluoroalkylcarbonzuren) sinds 1990 dramatisch is toegenomen. PFCA’s vormen een verzamelcategorie van verbindingen, en een van de drie stoffen die in verhoogde concentratie werd aangetroffen, is TFA. De onderzoekers beschreven hun bevindingen in een artikel voor Geophysical Research Letters.
Tot tien keer hogere concentratie
In monsters van na 1990 kwam men veel hogere concentraties – tot wel tien keer hoger – van deze stoffen tegen dan in monsters die dateren uit de periode vóór het protocol van Montreal, zo verklaart een woordvoerder van het onderzoeksteam tegenover de BBC. En dat is zorgelijk: de stoffen die in het Noordpoolijs zijn aangetroffen, lijken volgens de onderzoekers in sommige opzichten op de PFAS die het afgelopen jaar ook in Nederland volop in het nieuws waren: chemische stoffen die niet afbreken, nauwelijks kunnen worden verwijderd en in verband worden gebracht met gezondheidsproblemen.
Auto-airco’s als hoofdschuldige?
Bij de vraag waar de sinds 1990 ineens gestegen concentratie PFCA’s vandaan komt, wordt de beschuldigende vinger naar HFO’s gewezen: volgens de Canadese onderzoekers lijken ‘trends en vergelijkingen’ erop te wijzen dat deze koudemiddelen de bron vormen. Ze stellen daarbij weliswaar dat er meer onderzoek nodig is, maar in het onderzoeksrapport wordt een specifieke HFO genoemd als hoofdverdachte: R1234yf. Dit gas is al een paar jaar het standaardkoudemiddel voor auto-airco’s, als vervanger van de HFK R134a. Het wordt inmiddels op grote schaal toegepast in de automotive sector, name in Europa en de VS.
PFCA’s in menselijk weefsel
De precieze betekenis van de toegenomen concentratie TFA en andere PFCA’s is nog altijd niet hard te maken. Volgens de onderzoekers zijn PFCA’s in China al aangetroffen in menselijk weefsel en is het waarschijnlijk dat de stof bij mensen over de hele wereld is terug te vinden. In hoeverre dit tot risico’s voor de volksgezondheid leidt en of er een directe link is met HFO’s, is niet vastgesteld, al zijn de onderzoekers er niet gerust op: “We hebben succesvolle pogingen ondernomen om de ozonlaag te beschermen. Een onbedoeld gevolg daarvan is dat deze stoffen in het milieu terechtkomen, en dat is zorgelijk.”