Verbeteren microbiologisch onderzoek met nieuwe vuistregels en meetprotocol

3 april 2020

Dat de schil van gebouwen steeds dichter wordt is enerzijds goed voor het energiegebruik, maar het vraagt anderzijds om extra aandacht voor het binnenklimaat. Ook voor de microbiologische luchtkwaliteit. Een te hoog aantal micro-organismen in de binnenlucht kan leiden tot klachten en zelfs ziekteverwekkend zijn. Daarom zijn er nieuwe vuistregels, een nieuw meetprotocol en microbiologisch luchtonderzoek.

Tekst: Uko Reinders

Foto boven: De VLA-leden die tijdens de VSK het Binnenklimaatexpert-certificaat kregen uitgereikt. Van links naar rechts: Gaby van de Kooij (CAG), Michel van Veen (Technolab), Ruud Hennep (KIWA Compliance), Xander van Bree (Frico, bestuurslid VLA).

De microbiologische luchtkwaliteit van binnenlucht wordt bepaald door de aanwezige micro-organismen. Dit zijn bacteriën, schimmels en gisten die ieder hun eigen herkomst en transportmogelijkheden kennen. Bacteriën in de binnenlucht zijn voornamelijk afkomstig van menselijke en dierlijke bronnen, en komen deels mee met vervuiling van buitenaf. Bacteriën kunnen zich niet zelfstandig door de lucht verplaatsen maar zijn hiervoor afhankelijk van (stof)deeltjes. Deze deeltjes kunnen bestaan uit bijvoorbeeld haren, huiddeeltjes of stof.

Schimmels in de buitenlucht
De meeste schimmels komen voor in de bodem en verspreiden zich nauwelijks naar de buitenlucht. Schimmels in de buitenlucht zijn vooral afkomstig van planten en bomen. De aantallen en soorten variëren, afhankelijk van het klimaat, het weer en de aanwezigheid van specifieke activiteiten zoals landbouw en veeteelt. In gematigde streken zoals Nederland zijn de concentraties sporen in de lucht het grootst in de zomer en het najaar.

Microbiologische luchtkwaliteit
In de Nederlandse wetgeving (met name het Arbobesluit) wordt geen uitspraak gedaan over eventueel acceptabele niveaus van blootstelling aan levensvatbare micro-organismen. Om de microbiologische luchtkwaliteit in kantoren en soortgelijke werkruimtes toch enigszins te kunnen beoordelen, is vanuit de praktijk een tabel met enkele vuistregels opgesteld die regelmatig wordt gebruikt. Van belang is om te realiseren dat geen van deze vuistregels in de tabel gezondheidskundig zijn onderbouwd. Ze mogen daarom niet worden beschouwd als veilige grenswaarden.

In de Nederlandse wetgeving wordt geen uitspraak gedaan over eventueel acceptabele niveaus van blootstelling aan levensvatbare micro-organismen.

Meetprotocol van de VLA
Om toch op basis van ervaringen grenswaarden te bepalen, hebben de leden van de Focusgroep Binnenlucht Advies van de Vereniging Leveranciers van Luchttechnische Apparaten (VLA) zich verenigd met de Contactgroep Biologische Factoren van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA), om samen een expertgroep te vormen. Het aangaan van dit soort samenwerkingsverbanden behoort tot de taken van de Focusgroep Binnenlucht van de VLA, net zoals het uitwerken van kwaliteitscontrole, duidelijkheid en eenduidigheid in de sector. Zo is ook het VLA Meetprotocol ontwikkeld. Op die manier wordt volgens de VLA kwalitatief goed microbiologisch onderzoek op een gedragen wijze uitgevoerd en gewaarborgd.

Verouderde vuistregels
De vorige vuistregels, opgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiëne (NVvA), en de VLA Focusgroep Binnenlucht Advies dateren respectievelijk uit 1989 en 2007. Deze vuistregels voor de interpretatie van metingen in kantoren en soortgelijke werkruimtes waren vanwege nieuwe inzichten aan vervanging toe. In 2018 werd na overleg tussen de twee verenigingen besloten om gezamenlijk nieuwe vuistregels op te stellen. Hierbij is gebruikgemaakt van de tot nu toe bij leden van de NVvA en VLA Focusgroep Binnenlucht Advies beschikbare meetgegevens, en de risicoklassen uit de Europese Arbeidsomstandighedenwetgeving. De tabel met aangepaste vuistregels zal deel uitmaken van het nieuwe, door de VLA gehanteerde meetprotocol.

Uitgangspunten nieuwe vuistregels
In de vuistregels in de tabel wordt rekening gehouden met de volgende zaken:

• Meetdata waarbij onderzoek is gedaan naar ‘normale’ en ‘afwijkende’ soorten en concentraties micro-organismen in het binnenmilieu.
• Indicatororganismen voor onder andere schoonmaak, hygiëne en waterschade.
• Bepaalde soorten schimmels komen veel voor in de buitenlucht, hierbij zullen (ook bij open ramen en deuren) de concentraties in de binnenlucht in het algemeen lager moeten zijn dan in de buitenlucht (conform Association Advancing Occupational and Environmental Health, ACGIH).

Reguliere aanwezigheid van micro-organismen
In de vuistregels wordt uitgegaan van de reguliere aanwezigheid van genoemde micro-organismen in de werkomgeving. Als de gemeten concentraties hoger liggen, wijkt de situatie af van de normale situatie en bestaat er door die verhoogde concentratie een grotere kans op het optreden van (a-specifieke) gezondheidsklachten. Actie is dan geboden om deze concentraties terug te dringen tot onder de aangegeven grenzen. In de tabel met vuistregels is voor de indeling de terminologie A, B en C gebruikt. De indeling in deze groepen is gebaseerd op het reguliere voorkomen van de micro-organismen in kantooromgeving. De micro-organismen uit groep A komen in de praktijk in kantoren en soortgelijke werkruimten in veel hogere aantallen voor dan die uit groep B. De micro-organismen uit groep C worden daar zelden aangetroffen.

Het nieuwe VLA Meetprotocol
Eenduidige, actuele vuistregels zijn een deel van de puzzel om goede metingen te kunnen verrichten. Om de vuistregels kwalitatief goed toe te kunnen passen, dient voor de metingen bij voorkeur gebruikgemaakt te worden van een gevalideerd meetprotocol conform de NEN-EN13098. De juiste interpretatie van de vuistregels door de juiste experts is namelijk minstens zo belangrijk. Het VLA Binnenlucht Advies Meetprotocol Utiliteitssector is een dergelijk meetprotocol, dat ontwikkeld is door en gedragen wordt binnen de VLA.

Geactualiseerd naar nieuwe inzichten
Het huidige VLA Meetprotocol dateert van het jaar 2007. Het nieuwe VLA Meetprotocol 2020 is geactualiseerd naar nieuwe inzichten, die in samenwerking met de NvVA zijn opgemaakt. Het nieuwe meetprotocol l is conform NEN-EN13098 en wordt door de VLA Focusgroep Binnenlucht Advies-leden gehanteerd om hun onderzoeken uit te voeren. Hiermee heeft een opdrachtgever de garantie dat de uitvoering van de metingen voldoet aan de hoogste kwaliteitseisen. Het nieuwe meetprotocol zal medio april 2020 worden gepresenteerd.