Coronapandemie zet urgentie strengere ventilatie-eisen op de kaart

14 december 2020

Het afgelopen jaar hield het coronavirus een groot deel van de wereld in zijn greep. De pandemie heeft er daarbij voor gezorgd dat ventilatie hoog op de agenda is terechtgekomen, met name bij scholen en kantoren. Wat betekent dit voor 2021? We maken een rondgang langs deskundigen. 

Tekst: Martijn Louws

Als gevolg van de coronacrisis krijgt ventilatie eindelijk de aandacht die het verdient, zegt persvoorlichter Dick Reijman van Techniek Nederland. Goede ventilatie op kantoren biedt volgens hem niet alleen een plezieriger en gezonder werkklimaat, maar draagt ook bij aan minder ziekteverzuim en een hogere arbeidsproductiviteit. “Daar komt bij dat het RIVM goede ventilatie beschouwt als een van de maatregelen om verspreiding van het coronavirus in gebouwen te voorkomen.”

Lagere bezettingsgraad in kantoren
Bij dat laatste wringt de schoen. Reijman zegt dat naar schatting 20 à 30 procent van de kantoren niet voldoet aan de ventilatie-eisen in het Bouwbesluit. “In veel gevallen komt dat doordat de omstandigheden in de loop der jaren zijn veranderd. Zo kan een verbouwing voor een nieuwe situatie zorgen en controle en aanpassing van het ventilatiesysteem is dan nog te vaak een sluitpost bij het gebouwbeheer. Dat kan leiden tot een ongezonde werkomgeving. Ook kunnen gebouwen in de loop van de tijd een andere functie krijgen of een andere bezettingsgraad.”
Vooral dat laatste is nu aan de hand, stelt Reijman. “Kantoren zijn al maanden minimaal bezet. En het goede is dat veel bedrijven al nadenken over een gezond binnenklimaat ná de coronapandemie. In veel bedrijven zal de bezettingsgraad namelijk lager zijn als gevolg van structureel méér thuiswerken. Dat heeft consequenties voor de benodigde ventilatiecapaciteit.”

De lagere bezettingsgraad van kantoren heeft consequenties voor de benodigde ventilatiecapaciteit.

Extra investeringen
Installateurs zullen steeds meer vragen krijgen over verbetering van de ventilatie, verwacht Techniek Nederland. “Wij adviseren installateurs en technisch dienstverleners om ook zélf het initiatief te nemen en contact op te nemen met kantooreigenaren of beheerders van kantoorgebouwen en scholen waar zij als ‘huisinstallateur’ een relatie mee hebben. Uiteindelijk zal dat leiden tot extra investeringen. De investeringsbereidheid hangt echter wel sterk af van de bedrijfseconomische effecten van de coronacrisis op de bedrijven”, aldus Reijman.

Recirculatie, luchtlekkage en virusoverdracht
Er is inderdaad meer aandacht voor ventilatie, zegt ook Gertjan Middendorf, business development manager bij Binnenklimaat Nederland, maar er is volgens hem ook vaak onduidelijkheid en voer voor discussie met betrekking tot recirculatie, luchtlekkage en virusoverdracht in luchtbehandelingskasten in met name kantoorgebouwen. “In de utiliteit zijn kruisstroomwarmtewisselaars en warmtewielen de meest gebruikelijke warmteterugwinningstechnieken. Beide technieken laten na enkele jaren gebruik slechts een kleine lekkage zien van 1 à 2 procent. Het advies is dan ook: schakel ze in.”

Relatieve luchtvochtigheid op gezond niveau
Warmtewielen dragen er volgens Middendorf aan bij om de relatieve luchtvochtigheid in een gebouw op een gezond niveau te houden. “Dit is belangrijk in verband met de gezondheid en natuurlijke weerstand van gebouwgebruikers tegen virussen en andere ziekteverwekkers. Het stilzetten (het niet draaien van het wiel, -red.) van deze systemen, zoals bij het begin van de pandemie in maart werd geopperd, geeft geen significant verschil in de lekkage. Maar het verstoort wel in ernstige mate de luchtvochtigheid en daarmee de gezondheid van de gebruikers.”

Volgens Binnenklimaat Nederland zou het goed zijn om de standaard ventilatie-eisen te heroverwegen.

Algehele gezondheid
Meer ventileren is dus niet alleen relevant in relatie tot de COVID-19-pandemie, het is ook goed voor de algehele gezondheid. Ook in de toekomst. “We zouden ook moeten anticiperen op toekomstige epidemieën en pandemieën. Los daarvan zijn er nog diverse andere redenen om aandacht te besteden aan de binnenluchtkwaliteit. Zo draagt een goed binnenmilieu bij aan een hogere productiviteit van medewerkers en leerlingen op scholen”, zegt Middendorf. Om recht te doen aan het belang van ventilatie voor de volksgezondheid zou het volgens Binnenklimaat Nederland goed zijn om de standaard ventilatie-eisen, zoals die worden vermeld in normen en richtlijnen, te heroverwegen.

Aanvullende bepalingen over extra ruim ventileren
“Houd bijvoorbeeld meer rekening met het verschillend gebruik van de ruimten, stel voorwaarden op en kom met aanvullende bepalingen over mogelijkheden om extra ruim te ventileren in bepaalde omstandigheden, gebaseerd op duur van verblijf, grootte van de ruimte en de doelgroep”, vertelt Middendorf. Overigens is dit niet iets waarbij over één nacht ijs moet worden gegaan, zegt hij. “Het aanpassen van de huidige ventilatie-eisen en -richtwaarden kan nogal wat consequenties hebben, denk onder meer aan oplopende kosten als gebouwinstallaties ingrijpend aangepast dienen te worden.” Beheerders kunnen volgens Middendorf op dit moment echter ook al veel doen zonder veel kosten te maken. “Kijk eens naar het REHVA COVID-19 guidance-document van 3 augustus 2020. Daarin staan duidelijke richtlijnen hoe men gezonder kan ventileren.”

‘Overheid zet rem op het ventilatie-eisen’
Ook bij Systemair is men voorstander van strengere eisen. “De overheid heeft tot nu toe een rem gezet op het eisen van hogere en gezondere ventilatieluchthoeveelheden. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de wens tot energiebesparing”, aldus Toine van den Boomen, technisch adviseur bij Systemair. Bovendien is de Rijksoverheid, zo stelt hij, de grootste gebouweigenaar/gebruiker van Nederland, waardoor extra bouw- en exploitatiekosten direct invloed hebben op de staatskas.

Wetenschappelijk onderbouwde normen
“Ook commerciële partijen die gebouwen realiseren voor eindgebruikers, zijn vaak geneigd om bouwkosten te laten prevaleren boven wetenschappelijk onderbouwde gezondheidsnormen. Maar het is al 25 jaar een wetenschappelijk feit dat mensen in een gebouw minimaal 75 m³/h verse ventilatielucht nodig hebben om geen gebouwgerelateerde klachten te krijgen. Het Nederlandse bouwbesluit beweegt tussen de 25 en 35 m³/h per persoon. Door het afnemen van de infiltratie en het nauwelijks toenemen van de ventilatie wordt de kwaliteit van de binnenlucht er niet beter op”, aldus Van den Boomen.

Systemair Topvex TR03-unit met warmtewiel.

Belang van relatieve luchtvochtigheid
Volgens Van den Boomen is een goede en gezonde binnenluchtkwaliteit belangrijker dan ooit. Hij deelt dan ook graag een aantal aanbevelingen en geeft enkele praktische adviezen voor algemene ventilatietoepassingen. “Onderhoud het HVAC-systeem regelmatig en bedien en gebruik het correct. Ten tweede: optimaliseer de ventilatie om een continue toevoer van verse lucht te garanderen en tegelijkertijd de luchtverontreiniging binnen te minimaliseren. En handhaaf een minimaal bevochtigingsniveau. Het juiste bevochtigingsniveau is belangrijk zodat de kwetsbare mensen minder vatbaar zijn voor het virus. Wij bevelen aan om de relatieve luchtvochtigheid in de ruimte in te stellen op optimaal 50 procent, minimaal 40 procent en niet hoger dan 60 procent.”

Ventilatie in scholen
Nu nog geldt het Bouwbesluit als belangrijkste richtlijn voor gebouwbeheerders. “Maar het Landelijk Coördinatieteam Ventilatie op Scholen (LCVS) heeft begin oktober geconcludeerd dat 11 procent van de scholen in het primair en voortgezet onderwijs niet voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit”, zegt Reijman van Techniek Nederland. “Dat aantal zal in werkelijkheid nog fors hoger liggen, aangezien de helft van de scholen nog geen onderzoek heeft kunnen uitvoeren”. Reijman stelt dat ventilatie hoog op de agenda staat bij scholen.

Quickscan ventilatie 
Reijman: “Techniek Nederland ontwikkelt samen met TVVL, ISSO, VCCN en Binnenklimaat Nederland een ‘quickscan ventilatie’ voor scholen. Hiermee kunnen installateurs en technisch dienstverleners snel in beeld brengen of een school voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit en aanvullende richtlijnen. De quickscan vormt de basis voor snelle aanpassingen op de korte termijn en structurele aanpassingen van het ventilatiesysteem op de langere termijn.” En voor die aanpassingen is geld beschikbaar. Reijman: “De overheid heeft in totaal 360 miljoen euro ‘vrijgemaakt’ om ventilatie op scholen te verbeteren. De eerste 100 miljoen euro is inmiddels beschikbaar.”