Illegaal koudemiddel ‘overspoelt’ Europa

11 april 2019

(artikel) De F-gassenverorderdening heeft een ongewenst bijeffect: de soms forse prijsstijgingen van de afgelopen jaren maken koudemiddelen tot interessante handelswaar voor smokkelaars. Ook in Nederland heeft dit grote invloed op de markt.

Begin april nam de Bulgaarse douane 96 wegwerpcilinders met in totaal ruim 1.100 kilogram R134a en R404A in beslag. Ze lagen in een Turkse vrachtwagen waarmee het koudemiddel de EU was binnengesmokkeld. Kort erna trof de Poolse douane 24.450 kilogram R134a, R404A en R410A aan, eveneens opgeslagen in wegwerpcilinders.

Veruit het meeste koudemiddel dat illegaal de EU binnenkomt, is verpakt in (binnen Europa verboden) wegwerpcilinders.

Grootste inbeslagname ooit
Volgens KAZ, de Poolse belastingkamer, waren er drie aanleidingen om die laatste lading te onderscheppen: het gebruik van in de EU al jarenlang verboden wegwerpcilinders, het ontbreken van de juiste papieren, en het feit dat de importeur van het koudemiddel niet over quotum beschikte. Waarschijnlijk ging het hier om de grootste hoeveelheid koudemiddel die ooit in Europa in beslag is genomen.
Het zijn slechts twee voorbeelden uit een reeks recente inbeslagnames van illegaal ingevoerde HFK’s. De horizon van koudemiddelsmokkelaars beperkt zich echter niet tot zulke ‘actuele’ hoog-GWP-koudemiddelen. Begin dit jaar hield de Bulgaarse douane een vrachtwagen met in totaal 13.342 kilo R22 aan. Blijkbaar is er ook voor dit koudemiddel een lucratieve zwarte markt. Op zich lijkt dat niet onlogisch; verspreid over de EU zijn nog duizenden R22-installaties in bedrijf die niet op een legale manier kunnen worden bijgevuld.

Online marktplaatsen
De vraag is hoe al dit koudemiddel dat buiten alle regels om in Europa terecht is gekomen, aan een afzetmarkt komt. Deels wordt de handelswaar ‘fysiek’ aangeboden, op straat of bijvoorbeeld bij autohandelaren die interesse hebben in R134a, voor het bijvullen van auto-airco’s. Een ander deel van de afzetmarkt blijkt zich echter op internet te bevinden. Een online speurtocht van de Britse website Cooling Post bracht afgelopen jaar aan het licht dat grote hoeveelheden illegaal ‘verpakt’ koudemiddel via internet worden verhandeld. Journalisten van de website vonden op online marktplaatsen bijna 150 verdachte advertenties voor middelen als R134a, R404A en R410A, maar er werd ook R22 aangeboden.
Behalve dat veel van deze middelen in verboden wegwerpcilinders werden aangeboden, bleken de meeste aanbieders niet aan de regel te voldoen dat certificaten van kopers moeten worden gecontroleerd. Sommige handelaren gaan nogal creatief om met die regel. Zo plaatste een Italiaanse verkoper bij zijn advertentie de disclaimer ‘Door koudemiddel te kopen, bevestigt u uw deskundigheid zoals voorgeschreven in de voorschriften’.

Amazon weert inmiddels alle koudemiddeladvertenties.

Advertentieverbod op Amazon
De online handel bleek zich op marktplaatsen in verschillende Europese landen voor te doen, waaronder Italië, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Polen en Spanje. Enkele marktplaatsen zijn inmiddels overgegaan tot actie om een einde aan deze praktijken te maken. Zoals Amazon, waar de Italiaanse branchevereniging CNA eind vorig jaar een rechtszaak tegen voorbereidde. Volgens CNA werden op Amazon HFK’s verkocht aan kopers die daarvoor niet zijn gecertificeerd. Eerder liet de presentator van een Italiaans programma live op tv zien hoe eenvoudig het was om via Amazon R410A te kopen zonder dat om certificaten werd gevraagd. Om na te gaan of dit een op zichzelf staand incident was, verrichte CNA zelf ook twee koudemiddelaankopen, met hetzelfde resultaat. De vereniging startte een rechtszaak tegen Amazon, maar de webreus wachtte de afloop daarvan niet af. In plaats daarvan verbood het bedrijf de verkoop van koudemiddelen op zijn platform. Waar een jaar geleden nog talloze aanbiedingen voor de meest uiteenlopende gassen op Amazon stonden, zijn deze advertenties er nu niet meer te vinden.

Illegale praktijken in Nederland
Hoewel berichtgeving over illegale invoer met name over de situatie in EU-grenslanden als Polen, Bulgarije en Griekenland gaat, wordt ook in Nederland regelmatig gesmokkeld koudemiddel aangetroffen. Zo nam de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) onlangs 123 wegwerpcilinders gevuld met R134a in beslag, bij een handelaar in auto-onderdelen. En dit was geen op zichzelf staand incident, waarschuwen experts. “Ik denk dat ongeveer 25 procent van het in Nederland verhandelde koudemiddel een illegale oorsprong heeft”, stelt Rob Wolthuizen, commercieel directeur van groothandel Uniechemie. “De hoeveelheden die Europa binnenkomen, zijn immens, de inbeslagnames die het nieuws halen vormen maar een topje van de ijsberg.” Wolthuizen krijgt regelmatig – “meer dan eens per maand” – bericht over een afnemer die bij een ILT-controle door de mand is gevallen. “Dan wordt zo’n partij in beslag genomen, en in veel gevallen komt hij bij ons terecht voor verwerking. Ik ben ervan overtuigd dat veruit de meeste eindgebruikers willens en wetens illegale handelswaar kopen. Als koudemiddel te ver onder de marktprijs wordt aangeboden en in een wegwerpcilinder zit, weet je als afnemer dat het foute boel is.”

Chemisch afval
Bij de vraag waar de enorme hoeveelheid illegaal geïmporteerd koudemiddel vandaan komt, wijst de beschuldigende vinger doorgaans naar China. Daarbij gaat het lang niet altijd om koudemiddel dat op zichzelf verboden is. Soms ontbreken ‘slechts’ de juiste invoerpapieren of mist de inkoper toegewezen quotum. “Er lijkt echter ook nog sprake van een ander circuit”, vertelt Wolthuizen. “Het lijkt erop dat bedrijven soms van hun chemisch afval af moeten. Dat wordt dan bijvoorbeeld opgekocht in Oost-Europa en vervolgens vermengd, waarna het op schimmige manieren op de markt komt. Hoe dat deel van de markt precies werkt is moeilijk te doorgronden.”

“Mensen krijgen soms een aanbod dat te mooi lijkt om waar te zijn, en ze trappen erin.” 

‘Mensen trappen erin’
Anné Bos, directeur van groothandel Gasco, herkent het beeld dat Wolthuizen schetst. Hij noemt het ‘schrikbarend’ om te zien wat er op oneigenlijke wijze wordt verhandeld: “Zelfs gerenommeerde marktpartijen kunnen de verleiding soms niet weerstaan. Ze krijgen een aanbieding voor wegwerpcilinders met R134a tegen de helft van de gewone marktprijs, en gaan ervoor. Ik kom zulke cilinders met enige regelmaat tegen als ik op bedrijfsbezoek ben.” Anders dan Wolthuizen denkt Bos echter dat de meeste afnemers zich van geen kwaad bewust zijn: “Mensen krijgen soms een aanbod dat te mooi lijkt om waar te zijn. Ze trappen erin, kopen een lading cilinders, mogen zelf verzinnen wat er op de factuur staat en hebben geen enkele garantie over het middel dat ze krijgen. Het is vaak naïef gedrag.”

Gebrekkige handhaving
De pakkans bij zulke praktijken is klein, stelt Bos. Maar dat geldt voor de hele keten die bij de illegale handel is betrokken: “Hoe zie je handhaving voor je? Er komt een container vol cilinders in Rotterdam binnen, met papieren die lijken te kloppen.Hoe moet een douanier erachter komen of de afnemer over het vereiste quotum beschikt? Dat is nauwelijks te controleren. En ook als het middel eenmaal binnen is, is de pakkans klein. De ILT heeft simpelweg onvoldoende middelen voor handhaving.” Bos pleit dan ook voor meer controle, hogere boetes, en uitgebreide voorlichting aan marktpartijen. “Dat laatste gebeurt al via brancheverenigingen en vakbladen, maar de overheid kan er ook wat harder aan trekken. En wij hebben als legitieme groothandel een eigen verantwoordelijkheid om klanten op de consequenties van deze praktijken te wijzen.”

Eigen ‘legaliteitsgarantie’
Ook Wolthuizen van Uniechemie pleit voor meer daadkracht. “Het ontbreekt bij de ILT aan voldoende menskracht, en het volume aan illegaal verhandelde gassen is zo groot dat je er met beperkte middelen niet tegenop kunt boksen.” Daarnaast probeert Uniechemie zijn klanten zelf te beschermen, met een eigen certificaat: “Als een klant dat wil, garanderen we dat wij over voldoende quotum beschikken om het bestelde gas te leveren. Daarmee geven we als het ware een ‘legaliteitsgarantie’.”

> Tip: Op 20 juni vindt in De ReeHorst in Ede ‘Het Koudemiddelen Congres’ plaats. Hoofdthema’s zijn de HFK-afbouw, alternatieve koudemiddelen en het Klimaatakkoord. Sprekers zijn onder meer Diederik Samsom en Steven Lobregt.