Luchtbehandeling in industrie is vooral gericht op productkwaliteit, niet op gezond binnenklimaat

25 juni 2020

De maatregelen die in de industrie op het gebied van luchtbehandeling worden genomen zijn vooral gericht op productkwaliteit en voedselveiligheid. Voor de mogelijkheid om via luchtbehandeling arbeidsomstandigheden te optimaliseren, was lange tijd weinig aandacht. Dit is langzaam aan het veranderen en kan door de coronacrisis een extra boost krijgen. 

Tekst: Menno van der Hoff

Als het gaat om mogelijkheden om besmetting met het coronavirus te voorkomen wijzen deskundigen niet alleen op afstand van elkaar houden, maar ook op goede luchtbehandeling, zoals ventilatie met verse buitenlucht. In RCC K&L zijn hier recent verschillende artikelen over verschenen (zie linkjes onder dit artikel).

Incidenten van coronabesmetting
Die luchtbehandeling is ook relevant voor de industrie op plekken waar mensen werken, zoals in slachthuizen waar zich recent een aantal incidenten van coronabesmetting voordeden. Hoewel bij deze incidenten geen relatie is aangetoond tussen de besmettingen en luchtbehandeling, is het een onderwerp dat in deze tijd aandacht vraagt. We spraken daarom met deskundige Kees Sietsma, business development manager NWZ Europa bij Colt International. Hij heeft zo’n twintig jaar ervaring met ventilatie in de industrie.

Productieprocessen, productkwaliteit en voedselveiligheid
Om maar meteen met de deur in huis te vallen: niet de mensen, maar vooral de productieprocessen, productkwaliteit en voedselveiligheid zijn bepalend voor de wijze en mate van ventilatie en filtratie. “Daarbij gaat het om aspecten zoals de thermische en hygiënische omstandigheden, de eisen van het te produceren product en het stadium in het proces. Die bepalen meestal hoe veel en op welke wijze er wordt geventileerd. Dat kan door de producent worden bepaald, mits wordt voldaan aan de richtlijnen die zijn opgesteld met betrekking tot voedselveiligheid, procestemperatuur, filtratie en vanuit de overheid gedefinieerde grenswaarden. Er zijn dus geen harde normen voor ventilatie-eisen, anders dan eventueel te hanteren grenswaarden bij het vrijkomen van schadelijk stoffen.”

Type industrie is bepalend
De mate van ventilatie is volgens Sietsma sterk afhankelijk van het type industrie. Zo zijn er verschillen in het soort luchtbehandeling, de filtratie, andere reinigende behandelingen zoals ionisatie, uv-behandeling of plasmatechniek, de wijze van recirculatie, ventilatie en inblazen. Er is zeker geen standaardmanier. De specifieke omstandigheden, het gebruik, de machines, de producteisen en het gewenste resultaat bepalen sterk of en hoe er wordt geventileerd. Natuurlijk of mechanisch, met alle voor en tegens.

Natuurlijke ventilatie meestal toereikend
De overheid stelt in beginsel ook geen eisen aan de ventilatie in de industrie. “Dat ligt anders als er een productnoodzaak of veiligheidsnoodzaak is, of als er veel mensen werken. Dan kan ventilatie worden vereist.” Maar in tegenstelling tot in horecagelegenheden of kantoren worden volgens Sietsma de eisen voor minimale ventilatiehoeveelheden minder relevant gevonden. Binnenruimten in de industrie zijn doorgaans dusdanig groot dat natuurlijke ventilatie meestal toereikend is om een belangrijke parameter als het CO₂-gehalte in de lucht binnen de gestelde grenzen te houden.

Schadelijke gassen of lasrook
In industriële processen kunnen echter ook andere stoffen vrijkomen die de luchtkwaliteit voor mensen negatief beïnvloeden, zoals schadelijke gassen of lasrook. Om aanwezigen hier tegen te beschermen worden in bepaalde sectoren, zoals in de metaalbewerking, wettelijke grenswaarden (voorheen MAC-waarden) gehanteerd. Daarom wordt ventilatie toegepast bij processen met bijvoorbeeld een grote warmteproductie, vochtproductie of geur- en gasontwikkeling, of waar veel (fijn)stof vrijkomt.

Overdruk houdt schadelijke stoffen tegen
De noodzaak tot ventilatie in een hi-care-situatie wordt bijvoorbeeld bepaald door een x-voudige luchtcirculatie, een y-voudige ventilatie en een overdruk van ‘z’ Pascal. Vooral de overdruk ten opzichte van andere productieruimten en de buitenlucht zorgt ervoor dat mogelijke schadelijke stoffen en micro-organismen zoals schimmels, bacteriën en virussen niet via de lucht binnen kunnen komen. De overdruk zorgt volgens Sietsma ook voor meer dan voldoende ventilatielucht voor mensen die in de ruimtes werkzaam zijn.

Clean rooms voor productbescherming
In hi-tech en hi-care-productieomgevingen is de mens vaak de grootste vervuiler in het proces. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de productie van computerchips en voedingsmiddelen. In de voedselindustrie worden hiervoor de nodige persoonlijke maatregelen genomen, zoals handen wassen en het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen zoals mondkapjes. Sietsma: “Clean rooms zien we al lang niet meer alleen in echte operatiekamers en bij chipfabriek ASML, maar zijn ook heel gewoon geworden bij metaalbedrijven. Hier worden producten uiterst schoon verpakt zodat men in de volgende fase schoon produceert en schoon aflevert. Deze clean rooms zijn bedoeld om de producten te beschermen, en niet de collega’s onderling.”

Uitgeademd CO₂ en ziektekiemen
Over het algemeen geldt dat mensen wel beschermd worden tegen gevaarlijke stoffen in een fabriek, maar dat er minder aandacht is voor stoffen die mensen zelf uitademen en de lucht ongezond kunnen maken, zoals CO₂ en ziektekiemen. Dat laatste is vooral van belang wanneer mensen dicht op elkaar werken waardoor het besmettingsgevaar toeneemt. Dat gebeurt onder meer in slachterijen en groentesnijbedrijven, en bij visverwerkers.

‘Realiseren van schone lucht is complex’
Niet alleen een goede ventilatie kan voor gezondere lucht zorgen. Dat geldt ook voor filters. Sietsma: “Dat kunnen zelfs Hepa-filters zijn. Die vangen veel af, maar doden geen bacteriën. Dat kan wel met uv-licht en ionisatie/plasma-technieken die aan het luchtbehandelingssysteem kunnen worden toegevoegd.” Desondanks kan het realiseren van schone lucht complex zijn. “Vaak is enkel ventilatie niet genoeg. Het is maatwerk, maar met goede luchtbehandeling kom je vaak een heel eind.”

Welzijn van personeel
Sietsma constateert dat er legio praktijksituaties zijn waar ventilatie onvoldoende en niet adequaat is voor de mensen die er werken. “Bedrijven gaan pas denken aan ventilatie als de hygiëne en de eisen voor het product in het geding zijn. Maar ze zouden ook meer naar het welzijn van personeel moeten kijken. Om te beginnen op locaties waar mensen dicht op elkaar werken. Laat dit het moment zijn om dat stevig op de kaart te zetten.”

Sluitpost op de begroting
In de industrie is adequate ventilatie en filtratie volgens Sietsma vaak een sluitpost op de begroting. “Als een of twee jaar na de opening blijkt dat er toch een ventilatieprobleem is, worden we vaak alsnog gevraagd om dit probleem op te lossen. De laatste jaren wordt hier wel veel rekening mee gehouden.”

Extra investering is struikelblok
Nu bedrijven steeds meer belang hechten aan duurzaamheid, waar het welzijn van werknemers een onderdeel van is, besteden ze ook meer aandacht aan de werkomstandigheden. Daarbij komen ze dan automatisch uit op ventilatie. Maar volgens Sietsma vormt de extra investering nog vaak een struikelblok. “Er zijn nog wel wat inhaalslagen te maken. Door de coronacrisis zal de aandacht alleen maar toenemen.”

Kansen voor de markt
Vooralsnog merkt men bij Colt nog geen ‘corona-effect’. “Veel bedrijven lagen stil en waren nog niet bezig met mogelijk onderzoek naar luchtkwaliteit of ventilatie. Maar we verwachten dat dit nu wel gaat gebeuren. Daarbij verwacht ik een toename van ventilatie met buitenlucht in plaats van recirculatie. Dat biedt kansen voor de markt. En het is ook nodig, in verband met de productiviteit en arbeidsomstandigheden. Ook werknemers gaan daar meer op letten. Als ze bij een andere werkgever in een beter binnenklimaat kunnen werken, zijn ze weg.”